Aktualnosci | O nas | Konferencje | Seminaria | Publikacje | "Tygryski" | Kontakt | Linki | Mapa serwisu


Wywiady

Publikacje
Ksiazki
Eseje
Working Papers
Artykuly
Wywiady
CV
Kontakt

      

Гжегож Колодко

Гжегож Колодко, заменик премиер и министер за финансии на Полска
Централноисточна Европа ќе има најбрз раст во глобалната економија во следните 20 години
Македонија има шанса за стопански раст од 4%-5%. Не само во наредните неколку години, туку и на подолг рок. Но, за да се приближи до развиениот дел од Европа, ќе бидат потребни околу две генерации. Бидејќи Македонија е многу мала земја, таа не може да се потпре само врз домашниот пазар. Мора да биде отворена пазарна економија, да извезува, почнувајќи од соседите па се до западните пазари. Полските бизнисмени разгледуваат можности за инвестирање во Македонија и поради можностите за извоз во соседна Грција, Србија и останатите балкански земји. Македонија привлекува се поголемо внимание кај странските инвеститори

Биљана Здравковска

zdravkovska@kapital.com.mk

Капитал: Може ли да направите споредба на полската и македонската економија? Македонското стопанство речиси 10 години е во транзиција. Успеавме да постигнеме макроекономска стабилноста благодарејќи на програмите на ММФ, имаме ниска стапка на инфлација, доста стабилен девизен курс. Од друга страна, опаѓа индустриското производство, опаѓа извозот, а трговскиот дефицит расте. Што е проблемот?


Гжегож Колодко е заменик премиер и министер за финансии во Владата на Полска.
Професор Колодко е водечки експерт за глобализацијата и посткомунистичката транзиција кон пазарна економија. За време на неговиот прв мандат како заменик премиер и министер за финансии во Владата на Полска (1994-97), Колодко одигра клучна улога во успешната транзиција на Полска и нејзиниот влез во ОЕЦД. Врз база на неговата програма "Стратегија за Полска", просечната годишна стапка на раст на полската економија изнесуваше дури 6,4%. Тоа ја постави Полска на врвот на успешната транзиција и ја претвори во стопанство со најбрз раст во Европа. Одличните резултати и го донесоа на Полска називот "европски тигар", а Колодко во 1996 година беше номиниран за Најдобар министер за финансии во Централноисточна Европа.
Како експерт, Колодко има соработувано со Обединетите нации, ММФ и Светската банка. Бил визитинг професор на Јејл, УЦЛА и Универзитетот Рочестер.
Колодко е директор на TIGER, незавизен економски етхинк-танк афилиран со Академијата за претприемништво и менаџмент "Леон Козмински" во Варшава, водечка бизнис-школа во Централноисточна Европа.
Автор е на 30 книги и над 250 написи и истражувачки проекти објавени на 20 јазици ширум светот.

Колодко: Тоа не е ништо ново. Полска и повеќето други посткомунистички земји поминаа низ слични потешкотии. Многу нешта се заеднички за Полска и Македонија. Всушност, првичните предуслови за воведување на транзицијата не беа толку лоши ниту во Полска, ниту во Југославија. На преминот од ее'80-те во ее'90-те, во овој дел од светот најпазарно беа ориентирани поранешна Југославија, вклучувајќи ја Македонија, Унгарија и Полска. Постоеја некои слободни цени, малку претприемништво, нешто странски капитал, малку конвертибилност на валутата, дел од комерцијалниот банкарски сектор... Но, ништо не беше целосно, како што е во пазарните економии. Сепак, почетните услови за воведување на пазарна економија беа далеку поповолни во Македонија отколку во соседна Албанија, беа многу поповолни во Полска отколку во соседните Украина и Белорусија.

Лошото беше што се вовлековте во регионалниот етнички и меѓуетнички конфликт, што не беше случај со Полска. Нашата транзиција беше мирна, но одвреме-навреме тешка на социјално ниво. Се уште постојат социјални проблеми - во рударството, бродоградбата, индустријата за челик, земјоделството...
Сметам дека најлошото е зад вас. Што се однесува до контракцијата во индустрискиот сектор, многу извештаи што доаѓаат од независни институти укажуваат дека Македонија има потенцијал, дека растот се забрзува и следната година ќе достигне околу 5%. Можеби тие проценки се премногу оптимистички, но јас лично сметам дека тоа е можно.

 

Општо земено, досегашната транзиција во Полска, да речеме во последните 13 години, може да се подели на три фази. А, сега влегуваме во четвртата фаза од посткомунистичката трансформација.
Првиот период, од крајот на 1989 година до 1993 година, јас го нарекувам "камион без возач". Другите го употребуваат терминот "шок терапија", но всушност имаше многу шокови, а без терапија. Тие последици подоцна мораше да бидат исправени. Плативме многу скапа цена за започнувањето на стабилизационата програма, за преголемата директна приватизација, заради запоставувањето на изградбата на соодветни институции, што е неопходно за успешна трансформација.
Во вториот период започна поинаква политика, "Стратегијата за Полска". Таа ја потенцираше важноста на индустриската политика, трговската политика, важноста на постепеното развивање на институциите. Имаше елементи и на континуитет и на промени. Основната рамка, се разбира, беше иста: либерализација, приватизација, интеграција во глобалната економија, трансформација во пазарна економија и граѓанско општество.
Но, тогаш, за жал, од причини кои се уште се предмет на расправа во Полска и надвор од неа, започна третиот период. Тој траеше од 1998 до 2001 година. Јас го нарекува "преладување на полската економија". Кога јас си заминував од Владата, во вториот квартал на 1997 година, бруто-домашниот производ пер капита растеше со стапка од 7,4% годишно. Кога се вратив во Владата, по вториот квартал годинава, всушност постоеше стагнација. Стопанството растеше со стапка од 0,2% во четвртиот квартал од 2001, 0,5% во првиот квартал годинава, 0,9% во вториот квартал. Дури неодамна стапката се зголеми и сега имаме раст од речиси 2%. Тоа е многу помалку дури и од Македонија, на пример. Значително помалку и од повеќето посткомунистички земји. Сега се трудиме да продолжиме со примената на "Стратегијата за Полска" и со одржување на највисоко можно ниво на раст. Таргетот за следната година е стопански раст од 3,5%, кај реалниот БДП, и над 4% во 2004 година. А, кога ќе станеме членка на Европската унија, растот ќе биде уште поголем.
Сега сме на прагот на зачленувањето во ЕУ. Ако сегашниот БДП го споредиме со БДП од 1989 година, Полска се уште е најдобра меѓу посткомунистичките земји. Имаме околу 130% од БДП во 1989 година.
Од гледна точка на Македонија, на Русија или Киргистан, Полска навистина постигна успех. Можеби не толку голем од аспект на Чешка, Унгарија, Естонија или Словенија.

Македонија е многу мала земја и таа не може да се потпре само врз домашниот пазар. Таа мора да биде отворена пазарна економија, да извезува, почнувајќи од соседите па се до западните пазари. Домашниот пазар не е доволен за експанзија на претприемништвото.
Капитал: Македонија има Договори за слободна трговија, со ЕУ имаме Договор за стабилизација и асоцијација. Сепак, нашиот извоз не расте.
Колодко: Ако макроекономското преструктуирање е во поодмината фаза, ако макроекономската политика ги поддржува претприемачите, ќе расте и стопанството. Но, мора да постои домашна побарувачка за производството. Затоа, доходот на домаќинствата и претприемачите мора да расте со одредена стапка. Секогаш е добро да постои и надворешен пазар за производите.
Прашањето е кои стопански сектори се конкурентни на меѓународниот пазар. Во Македонија тоа е виното, туризмот. Туризмот во Македонија не смее да се запостави. Ако тука е мирно, ќе доаѓаат многу повеќе туристи од странство. Не само од поранешна Југославија, туку и од целиот свет. Оваа земја е многу убава.
Сепак, за да има економска стабилизација, мора претходно да има политичка стабилизација. Лично сметам дека за Македонија постојат изгледи да ужива стапка на стопански раст од 4%-5%. Не само во наредните неколку години, туку и на подолг рок.
Македонија е и сиромашна земја, една од помалку развиените во цела Европа. Тоа е и добро и лошо. Лошо е бидејќи земјата е сиромашна. Но, доброто е што во ерата на интеграција и глобализација земјите што заостануваат имаат шанса да остварат малку поголем стопански раст, поради приближувањето кон останатите.
Ќе бидат потребни околу две генерации за Македонија да се приближи до развиениот дел од Европа. Дури и ние во Полска не можеме ниту да сонуваме да се доближиме до аутпутот на ЕУ до следната генерација. Нашиот БДП пер капита е 4.600 долари. Тоа е 40% од нивото на ЕУ. За да дојдете од 40% до 100%, потребно е БДП да го зголемите 2,5 пати. Со просечна стапка на пораст од 5,7%, за тоа се потребни речиси 20 години. А, западноевропските стопанства исто така растат. Сега ситуацијата не е толку добра, на пример во Германија, но стопанствата на ЕУ растат со околу 2%-3% годишно. Значи, за да ги стигнете, вие треба да растете 5%-6% годишно. Мојата најнова книга е посветена токму на тоа прашање, на глобализацијата и фаќањето чекор на економиите во транзиција со развиените стопанства. Јас сум оптимист во однос на регионот. По се што се направи, по сите грешки и успеси, вклучувајќи ја и Полска и Македонија, овој регион од светот, Централноисточна Европа, ќе биде регион со најбрз раст во глобалната економија во следните 20-25 години.
Кога одев кон аеродромот во Варшава за да дојдам во

Причините за тој успех првенствено се решеноста и посветеноста. Кај економската и политичката елита никогаш немаше сомнежи дека треба да се трансформираме во вистинска пазарна економија.

Рецептот за мојот успех, за успехот на мојата политика во средината на ее'90-те, а се надевам и сега, би рекол дека се состои во овој пристап на посветеност, но постапност. Тука нема "шок терапија". Тоа е погрешна политика и никогаш не беше успешна. Единствената земја каде "шок терапијата" беше успешна е поранешна Источна Германија. Нашиот пристап е еден постепен процес кој се уште се одвива. Трансформацијата во Полска не е завршена. Стабилизацијата се уште е многу тешка задача. Се уште имаме голем буџетски дефицит, но инфлацијата е многу ниска (1% во октомври).

Мислам дека специфичниот фактор во случајот на Полска, што навистина ни помогна, беше долгот. Не постоеше никаков начин да го отплатиме долгот. Затоа, 50% од долгот беа отпишани, но врз база на строги услови, како што е спроведувањето на структурни реформи и јакнење на институциите. Јас го потпишав договорот со Лондонскиот клуб во септември 1994 година, со кој беа отпишани 6,3 милијарди долари.

Скопје, гледав како полицијата се подготвува да ги смири демонстрантите на улиците во Полска. Тие не сакаат ни да чујат дека ние сме пример за успех, бидејќи многу луѓе се во тешка ситуација. Сметам дека вториот период на транзицијата во Полска беше многу подобар од првиот и третиот, а се надевам дека четвртиот, во кој сега влегуваме, ќе биде уште подобар. Се промени глобалната ситуација, окружувањето.

Сега влегуваме во ЕУ.

Капитал: Кои се користите што Полска ќе ги има од влезот во ЕУ, но и цената што ќе ја плати?

Колодко: Цената што моравме да ја платиме се состои во дополнителните тешкотии за полските фирми, поради отворањето кон странската конкуренција. Субјектите од некомпетитивните индустрии банкротираа или ги напуштија тие пазари. Тоа понекогаш предизвикува социјални немири, стрес или незадоволство. Но, тоа се случува затоа што стануваме дел од поголем пазар, кој е многу слободен. Има некои бирократски формалности, проблеми со некои прописи или рестрикции, но сметам дека преговорите со ЕУ првенствено се однесуваат на хармонизација на институциите и влез на Полска на единствениот пазар.

Што се однесува до користите, тука е и идното воведување на еврото во Полска. Тоа ќе ги намали трошоците за трансакциите. Но, пред се, станува збор за самиот процес на вклучување во Унијата. Се менува целата економија, институциите, структурата, менталитетот, политиките. На долг рок, се зголемува компетитивноста на домашните индустрии, кои се помалку се домашни. Тоа е затоа што стануваат домашни субјекти на една поголема целина, на Европската унија.

Најголема дебата во врска со користите и цената на влезот во ЕУ предизвикува прашањето за финансиските позиции, буџетот и финансиските трансфери помеѓу Унијата и Полска. Значи, колку ќе мораме да и платиме на ЕУ, а колку Полска ќе добие од неа. Во оваа дебата има и политика и еуфорија. Но, тоа прашање не е најважното. Најважното е што стануваме дел од еден пазар од 400 милиони луѓе, што ќе ја зголеми нашата компетитивност.

Без сомнение, на долг рок повеќе ќе добиеме од буџетот на ЕУ отколку што ќе треба да платиме. Значи, ќе има нето-трансфер од ЕУ кон новите членки, вклучувајќи ја и Полска. Зборуваме за неколку милијарди евра годишно. Тоа нема да биде толку голема сума како што беше случајот со Ирска, но ќе ја зголеми нашата финансиска способност. Тоа ќе претставува значаен прилив на готовина, за финансирање на нашиот развој. Поради интеграцијата во единствениот пазар и позитивните финансиски трансфери, може да сметаме и на дополнителен 1% стопански раст на подолг рок. Значи, ако и без членството во ЕУ растот беше 3%-4%, по влезот во ЕУ ќе биде над 5%, на долг рок.

Најтешкото прашање сега, што претставува технички проблем за секој министер за финансии на земјите кандидати за членство во ЕУ, вклучувајќи ме и мене, е механизмот на трансфери и буџетирање, за алокацијата на т.н. структурни и кохезиони фондови во рамките на ЕУ. Мора да постапуваме според правилата. Мораме да платиме одредена сума, која ќе ни биде надоместена од ЕУ дури по извесен период. За да ги добиеме парите од ЕУ, ќе биде неопходно да најдеме добри проекти, што бара извесна фискална експанзија од нашиот национален буџет. Парите од ЕУ ќе дојдат нешто подоцна, но не во буџетот на државата, туку кај локалната самоуправа, кај невладините организации, кај приватниот сектор. Тоа доведува до зголемување на фискалниот јаз. Се наметнува прашањето како да се финансира тој јаз. Процесот го зголемува буџетскиот дефицит. Од друга страна, мораме да ги исполниме критериумите за монетарна унија, најверојатно во 2005 година. Само така ќе можеме да одлучиме дали во 2006-2007 г. ќе и се придружиме на ЕУ. Ако не ги исполниме критериумите, не станува ни збор за членство во ЕУ.  

Капитал: Колку банкарскиот сектор е важен за стопанството?

Колодко: Банкарскиот сектор е исклучително важен. Во нашиот стопански систем е далеку поважен отколку пазарот на капитал. Алокацијата на ресурсите претежно оди не преку берзата и хартиите од вредност, туку преку банките како финансиски посредници. Значи, банките се институции што треба да придонесат за зголемување на маргиналната склоност кон штедење, да ги претворат заштедите во капитал, а потоа капиталот да го алоцираат кај најкомпетитивните фирми.

Сметам дека Полска има доста стабилен банкарски сектор. Има многу забелешки дека странските инвеститори имаат преголем удел, но тоа најчесто е последица на национализмот и ксенофобијата. Банките го кофинансираат претструктуирањето на нашето стопанство. Сепак, овој сектор е многу специфичен и секогаш е добро да има национална компонента. Затоа има неколку банки што се полски, некои се приватни, некои уште се во сопственост на државата.

Без здрав банкарски сектор не може да се финансира развојот. Алтернатива е зависноста од странска помош, како на пример во Босна и Херцеговина. Но, каква стопанска политика е тоа? Тие преживуваат и врзуваат крај со крај само поради помошта од ЕУ, УСАИД, УНДП. Без странска помош, финансискиот систем на земјата би пропаднал за неколку дена.

Полска има добар банкарски систем, но тоа не значи дека не постојат проблеми. Во портфолијата на банките има многу лоши пласмани - околу 20%. Тоа е последица на "преладувањето" (еоверцоолинг) на стопанството во 1998-2000 г. Кога повеќето индустрии беа доведени до банкротство, тие едноставно не можеа да ги исплатат кредитите. Банките мора да се преструктуираат. Имаме специјална програма и за преструктуирање на долгот кон буџетот и системот за социјално осигурување. Со плаќање на надомест од 15%, државата ги отпишува неплатените обврски на фирмите кон државниот буџет и придонесите за социјално осигурување.
Каматните стапки во Полска се исклучително високи. Реалните каматни стапки се шестпати повисоки од ЕУ или Чешка. Тоа премногу го "лади" стопанството и треба да се промени. Но, тоа е работа на независната централна банка.  

Капитал: Во кој правец треба да оди Македонија?

Колодко: Македонија е мала земја. Стратегијата за развој на Македонија мора да биде дел од стратегијата за развој на регионот. Македонија мора се повеќе да биде отворена економија, што ќе се интегрира со останатите земји на Балканот и со старите и новите членки на ЕУ.
Кога ги следам настаните во Македонија, прво ја гледам динамиката на извозот. Најлошата грешка на полската политика после 1997 година беше пренасочувањето на земјата од раст базиран врз извозот кон раст базиран врз увозот. Растот опаѓаше и беше "хранет" со потрошувачката, што е многу погрешно. Растот повеќе базираше врз увозот, отколку од домашното производство. Дури и полската стратегија за раст на долг рок мора да се потпира на раст базиран врз извозот.

Тоа е уште поважно за земја со толку мал домашен пазар како Македонија. Се разбира, странските директни инвестиции можат да помогнат. Има полски бизнисмени што разгледуваат можности за инвестирање во Македонија. Ситуацијата е предвидлива и најтешкиот дел од посткомунистичката транзиција на Македонија е завршен. Сега е време за реинтеграција, по дезинтеграцијата што се случи во овој дел од Европа.