Seminaria

   

 

Meandry polskiej polityki pieniężnej.

 

Abstrakt

  1. Można w dzisiejszej Polsce z powodzeniem mówić o kilku ośrodkach władzy gospodarczej, dość luźno - o ile w ogóle - ze sobą współpracujących. Spośród nich rząd koncentruje w swych rękach instrumenty polityki fiskalnej i strukturalnej, bank centralny zachowuje konstytucyjną wyłączność na ustalanie i realizację polityki pieniężnej, a parlament i ośrodek prezydencki próbują oddziaływać na procesy gospodarcze za pomocą narzędzi legislacyjnych oraz "środków perswazji".

  2. Mankamenty prowadzonej polityki ekonomicznej wynikają jednak nie tylko z wielości centrów decyzyjnych i braku właściwej koordynacji między nimi. W warstwie funkcjonalnej są bezpośrednim następstwem nieprawidłowej policy mix - złej kombinacji polityki fiskalnej i monetarnej. Ta pierwsza już dawno straciła swój aktywny, strategiczny wymiar i sprowadza się do łatania coraz to nowych dziur w budżecie Państwa. Z kolei wobec słabości poczynań rządu (można nawet powiedzieć, że od z górą dziesięciu lat rząd idzie na pasku banku centralnego) oraz wadliwych rozwiązań legislacyjnych polityka pieniężna urosła do roli podstawowego regulatora produkcji i jej podziału, przy czym w warunkach luźnej i często przypadkowej polityki fiskalnej oraz swoistej fobii antyinflacyjnej władz monetarnych nabrała ona nadmiernie restrykcyjnego charakteru, niepotrzebnie hamując wzrost gospodarczy.

  3. Antyinflacyjna działalność Rady Polityki Pieniężnej (RPP) od początku jej funkcjonowania sprowadza się głównie do manipulowania stopami procentowymi. Tymczasem skuteczność stosowania stóp procentowych jako panaceum na bolączki gospodarcze jest mocno ograniczona wszędzie tam, gdzie występuje usztywnienie wydatków i popytu na kredyt. Dotyczy to np. kredytowania zaopatrzenia i obrotu w sferze przedsiębiorstw, finansowania podstawowej konsumpcji gospodarstw domowych czy sztywnych wydatków publicznych. Obowiązuje przy tym ogólnie znana prawidłowość, iż podnosić stopy procentowe jest stosunkowo łatwo, natomiast obniżać je bez większych konsekwencji inflacyjnych niezmiernie trudno ze względu na dużą niestabilność oczekiwań co do przyszłej inflacji oraz negatywnych tego skutków dla skłonności do oszczędzania.

  4. Od chwili swego powstania RPP realizuje bez większego powodzenia strategię bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI). Stosowanie BCI ma sens wtedy, gdy władze banku centralnego cieszą się wysokim autorytetem i zaufaniem publicznym, a sporządzane przez nie prognozy i stawiane cele krótko- i długookresowej polityki pieniężnej charakteryzuje duża trafność i racjonalność ekonomiczna. Tylko wtedy polityka antyinflacyjna banku centralnego jest w stanie efektywnie obniżać oczekiwania inflacyjne przejawiane przez podmioty gospodarujące i skutecznie wpływać na ruch cen w gospodarce. W Polsce po dziś dzień trudno mówić o takim wpływie prowadzonej polityki pieniężnej na procesy inflacyjne ze względu na jej błądzący, mało akomodacyjny i nieantycypacyjny charakter. Wyjściem z patowej sytuacji nie może jednak być zaostrzanie już i tak od dawna restrykcyjnej polityki pieniężnej oraz wyłączne koncentrowanie się banku centralnego na inflacji. Strategia BCI wydaje się w polskich warunkach przedwczesna i wręcz szkodliwa dla rozwoju społeczno - gospodarczego Kraju. Uporczywe, zbyt jednostronne trzymanie się średniookresowego celu inflacyjnego przynosi więcej szkody niż pożytku w dziedzinie wzrostu ekonomicznego, tworzenia miejsc pracy, budowy proeksportowej struktury gospodarki czy uzdrowienia finansów publicznych. Pozytywne doświadczenia innych krajów dokonujących transformacji ustrojowej swych gospodarek pokazują, że możliwe są inne, mniej ortodoksyjne sposoby rozwiązywania inflacyjnych problemów w ramach ścisłej współpracy banku centralnego z administracją rządową.

  5. Uelastycznienie dotychczasowej polityki pieniężnej musi się wiązać z zarzuceniem przez RPP zbyt jednostronnie rozumianej walki z inflacją. Osiągnięcie niskiej inflacji jest ważne dla wszystkich podmiotów gospodarujących, ale nie powinno przesłaniać innych celów polityki gospodarczej. Dla przykładu warto przypomnieć, iż kryteria zbieżności traktatu z Maastricht nakładają na kandydatów do unii walutowej i gospodarczej, czyli tzw. Eurolandii, również inne obowiązki, w tym utrzymywania odpowiednio niskich (sic!) długookresowych stóp procentowych oraz co najmniej dwuletniego związania kursów ich walut z euro. Tymczasem póki co polskie stopy procentowe należą do realnie najwyższych w całej Europie a kurs złotego od kwietnia 2000 r. został w pełni upłynniony , co łącznie poprzez wzmożony napływ do Kraju dewiz z tytułów pozaeksportowych powoduje silną tendencję do aprecjacji kursu złotego. Prowadzi to nie tylko do napięć w bilansie obrotów bieżących (nierównowagi zewnętrznej), ale przede wszystkim do osłabienia międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki, pozbawiając ją wielu miejsc pracy i potencjalnego wzrostu.

  6. Rząd jak dotąd nie podjął próby wymuszenia na RPP ponownego usztywnienia kursu złotego, nie korzystając od lat ze swych ustawowych uprawnień do współkształtowania zasad ustalania kursu walutowego (w trybie art. 24 ustawy o NBP). Mogłoby to nastąpić na warunkach obowiązujących w ramach ERM2 i polegać na wprowadzeniu pasma dopuszczalnych wahań kursu złotego względem euro w granicach +/-15% od kursu centralnego, czyli parytetowego, który należałoby ustalić na poziomie korzystnym dla polskiego sektora eksportowego.

  7. Zgodnie z modelem Mundella-Fleminga usztywnienie kursu złotego w warunkach międzynarodowej mobilności kapitału pozbawiłoby politykę pieniężną egzogenicznego charakteru, czyniąc ją wynikową zabiegów dążących do utrzymywania celu kursowego. W krótkim okresie, w warunkach panujących w Polsce na początku roku 2005 doszłoby wtedy do nieuchronnej relaksacji (poluźnienia) polityki monetarnej, tj. do zwiększenia podaży pieniądza i obniżenia nominalnych stóp procentowych. Miałoby to istotne znaczenie dla podtrzymania stopnia aktywności gospodarczej i skuteczniejszej walki z bezrobociem.

  8. Istotne zmniejszenie stopnia restrykcyjności polityki monetarnej w dłuższym okresie zawsze grozi nasileniem zjawisk inflacyjnych, będących przejawem nierównowagi popytu i podaży w gospodarce narodowej. Dlatego w miarę narastania presji inflacyjnej i nadmiernej skłonności do importu musiałby mu towarzyszyć cały szereg działań polityki gospodarczej. W szczególności znacznemu zaostrzeniu powinna wtedy ulec polityka fiskalna tak od strony kontroli racjonalności wydatków budżetowych, jak też zwiększania wpływów podatkowych. Z kolei polityka pieniężna przeciwdziałając groźbie nadmiernej ekspansji kredytu w gospodarce powinna w coraz większym stopniu posługiwać się innymi niż stopy procentowe instrumentami finansowymi typu selektywne rezerwy obowiązkowe, depozyty kredytowe itp.